Op zaterdagochtend 19 mei 2012 stapt een vijftigtal gegadigden in de bus die voor het gemeentehuis van Oss staat te wachten voor een excursie naar de steenkolenmijn en de cokesovens 'Zeche Zollverein' in Essen, in het hart van het Duitse Roergebied. Na aankomst, en een goede kop koffie in het restaurant, gaan we via een overdekte roltrap naar beneden en verzamelen we bij de oude energiecentrale van het complex. Hier wordt de groep in tweeën gesplitst voor de rondleiding in de steenkolenmijn die lange tijd de grootste en modernste van de wereld was.


Op het terrein van de 'mooiste mijn ter wereld' krijgt je een goede kijk op de ontwikkeling van de zware industrie in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. De rondleiding begint in de energiecentrale van het complex en gaat over naar een van de andere gebouwen, het in originele staat behouden gebleven gedeelte waar de kolen in dagbouw werden gewonnen. Via een trap lopen we omhoog in een gebouw waar schacht XII uitkomt. Schacht XII wordt met zijn hoogte van 55m ook wel de eiffeltoren van het Roergebied genoemd. De steenkolen werden tot op een diepte van 1040m gewonnen en boven in het gebouw in karren verzameld. Het loopt door de gebouwen van de voormalige zeverij en de kolenwasserij langs gigantische machines en transportbanden.


Zollverein is door de grondleggers in 1848 genoemd naar de toen net gevormde vrijhandelszone van veertien Duitse staatjes, die het begin vormde van de economische en sociale vooruitgang in Duitsland met het Roergebied als centrum. Franz Haniel (1179-1868), een industrieel pionier, combineerde dertien steenkoolconcessies en liet de eerste schacht graven. Het was de eerste keer dat steenkool niet aan de oppervlakte werd gegraven maar onder een rotslaag van 100m diep.


In 1851 werden de eerste steenkolen naar boven gehaald: 256 mijnwerkers produceerden dat eerste jaar 13.000 ton kool. Een kleine veertig jaar later was het aantal mijnwerkers al vertienvoudigd, en was de productie opgelopen tot het 75-voudige. In 1932, toen de moderne Schacht XII in gebruik werd genomen, was men in staat in één dag net zoveel steenkool te produceren als in het begin in een heel jaar. Na de Tweede Wereldoorlog sloten de elf andere schachten.


het industriecomplex werd eind jaren twintig van de vorige eeuw door de architecten Fritz Schupp en Martin Kremmer in twee lengteassen gerangschikt. Zij hebben het complex van in totaal 100 hectare harmonisch vormgegeven volgens de principes van de symmetrie en de geometrie.

Het einde van het staal- en steenkolentijdperk betekende ook de sluiting van de Zollverein in Essen. Ondanks de ver doorgevoerde rationalisatie was de grootste kolenmijn van het Roergebied niet opgewassen tegen buitenlandse concurrentie die veel goedkoper kon produceren. Op 23 december 1986 ging na 135 jaar steenkoolproductie de laatste ploeg ondergronds. Eigenaar Ruhrkohle AG vroeg een sloopvergunning aan maar de beweging om het complex te behouden was sterker. Een paar dagen voordat de laatste ploeg aan het werk ging werd Zollverein op de lijst van Unesco geplaatst.

Na de rondleiding is er nog ruim tijd om andere dingen te bekijken. Ondergetekende brengt nog een bezoek aan de 'kokerei'.


De cokesfabriek 'Kokerei', gebouwd naar de plannen van Fritz Schupp, kwam in 1961 in productie met 192 ovens die 5000 ton cokes per dag produceerde. In 1961 werkten er in de cokesfabriek duizend mensen. In de jaren zeventig van de vorige eeuw werd het aantal ovens uitgebreid tot 304 waardoor de capaciteit opliep tot 8600 ton cokes per dag. Daarvoor werden de ovens gestookt tot 1250 graden Celsius.


Uit de vrijgekomen gassen werden producten gemaakt als ammoniak, benzeen en teer. De totale lengte van de ovens bedraagt 600m. In 1993 valt ook het doek voor de Kokerei. Onderhandelingen met China over een overname mislukken.


Wij verzamelen weer bij de bus voor de rit terug naar Nederland, terugkijkend op een boeiende ervaring in een prachtige fabriek.

Eric Jongen